Dosije MONTENEGRO AIRLINES – LET U KRAH donosi serijal priča koje svjedoče na koji način je državna kompanija sistematski uništavana uz istovremenu podršku iz državnog budžeta, da bi vještački zadražala monopol na “crnogorskom nebu”. Dosije otkriva i kako su politizacija uprave, odsustvo individualne odgovornosti i odnos prema resursima kompanije pretvorili Montenegro Airlines u skupu igračku čiji krah više nije moguće kontrolisati.
Crnogorska Vlada je od osnivanja Montenegro Airlinesa (MA) izdvajala značajna sredstva za opstanak nacionalne aviokompanije i do kraja 2014. godine, po osnovu dokapitalizacija i davanja subvencija, uložila je 58,5 miliona eura, dok je zbog smanjenja akcijskog kapitala kompanije izgubila najmanje 14,3 miliona. To znači da je „minus“ države zbog višegodišnje pomoći avioprevozniku čak 73 miliona eura, a uz to MA ostvaruje gubitak u poslovanju.
To potvrđuje analiza Istraživačkog centra MANS-a i “Vijesti” na osnovu zvaničnih poslovnih izvještaja kompanije, dokumentacije iz Centralnog registra privrednih subjekata i podataka Ministarstva finansija. Finansijski izvještaji MA za 2015. godinu još nijesu dostupni, ali je državnim budžetom za prošlu godinu bilo opredijeljeno dodatnih 3,7 miliona eura pomoći za nacionalnu aviokompaniju.
Zvanična dokumentacija otkriva da je Vlada kao dominantan osnivač u kontinuitetu ulagala značajna finansijska sredstva za održavanje likvidnosti kompanije, a jedan od načina ulaganja predstavljalo je povećanje osnovnog kapitala, pa je do kraja 2014. godine najmanje šest puta izvršena dokapitalizacija u iznosu od 47,3 miliona eura.
Na osnovu odluka Vlade o osnivačkom ulogu i dokapitalizaciji u periodu od 1994. godine do 1997. godine, 11,2 miliona eura je evidentirano kao kapital MA. U 2002. godini je uslijedila dokapitalizacija od 27 miliona, tri godine kasnije kapital je uvećan za još 2,1 miliona, a 2009. godine za dodatnih 1,5 miliona. Konačno, tokom 2014. godine dogodile su se još dvije dokapitalizacije u iznosima od 3,7 i 1,6 miliona eura.
Većina potraživanja Vlade, koja su konvertovana u povećanje osnivačkog uloga, nastala su preko odobravanja kratkoročnih kredita aviokompaniji za nabavku aviona, njihovo redovno održavanje, opravke i osiguranje, uspostavljanje saobraćaja i uvođenja novih linija, ali ih MA nije uredno vraćao.
Pored uvećanja kapitala, Vlada je godinama odobravala subvencije za MA i po tom osnovu je do kraja 2014. godine iz budžeta u MA uloženo oko 11,2 miliona eura. Tu se uglavnom radilo o novcu izdvojenom za nabavku goriva, što je posebno bilo izraženo u godinama kada su cijene goriva na tržištu bile visoke, ali i o otpisu obaveza po osnovu poreza i drugih javnih prihoda.
I dok je na jednoj strani konvertovala dugove i davala subvencije, država je na drugoj strani gubila zbog smanjenja akcijskog kapitala avio kompanije. Tako zvanični podaci pokazuju da je u 2009. godini kapital kompanije umanjen za 14,3 miliona eura, da bi bili pokriveni njeni višegodišnji nagomilani gubici.
Zahvaljujući tom potezu, kompanija je tada gotovo bila „očišćena“ od gubitaka, ali je uprkos tome u narednih pet godina nastavila loše poslovanje i do kraja 2014. godine njen nepokriveni gubitak iznosio je 40,5 miliona eura (uz dodatnih 9,5 miliona gubitka za tekuću godinu). Nepokriveni gubitak je tada postao veći od vrijednosti akcijskog kapitala, koji je iznosio 31 milion eura.
U ekonomskom smislu, kada su nepokriveni gubici neke kompanije veći od njenog kapitala,to je znak da je ugrožen njen opstanak, a kada se tome doda podatak da je na kraju 2014. godine aviokompanija imala obaveze u iznosu od gotovo 38 miliona eura, jasno je kolika je finansijska dubioza Montenegro Airlinesa i da on godinama opstaje najviše zahvaljujući indirektnoj i direktnoj državnoj pomoći.
S obzirom da je Vlada uvećanjem kapitala u MA došla do 99,9 odsto vlasništva, pitanje je koji su njeni planovi u smislu održivosti aviokompanije, koja je osnovana 1994. godine, a sa letovima počela nekoliko godina kasnije.
Među osnivačima MA bio je niz domaćih preduzeća, poput hotelskih grupa „Budvanska rivijera“ i „Ulcinjska rivijera“, zatim „Duvanskog kombinata“, „Radoja Dakića“ ili „Zetatransa“. Osim većinskog vlasnika, ostali akcionari nijesu pokazali interes za ulaganja u održivost MA.
Nezakonita državna pomoć u 2011. godini
Sredinom 2011. godine Vlada je otpisala 3,2 miliona eura duga MA, koji je u tom trenutku predstavljao nezakonitu državnu pomoć (kojom se narušava ili može narušiti slobodna konkurencija na tržištu).
Komisija za kontrolu državne pomoći je u martu 2011. godine odlučivala o zahtjevu Ministarstva saobraćaja, koje je od Komisije tražilo da ocijeni da li bi državnu pomoć predstavljala izdavanje državne garancije za kreditno zaduženje aviokompanije u iznosu od 9,6 miliona eura kod poslovnih banaka.
Uprava MA je planirala da se kod komercijalnih banaka zaduži sa grejs periodom od dvije godine i rokom vraćanja od šest godina, pri čemu bi iznos od 4,6 miliona bio korišten za otvaranje linija i povećanje broja frekvencija na postojećim linijama, 4 miliona za obezbjeđenje učešća za kupovinu četvrtog aviona tipa Embraer, a preostalih milion eura za obavezne generalne revizije motora za avione tipa Foker iz flote MA, kao i za druga investiciona održavanja.
Prema Zakonu o kontroli državne pomoći, državnom pomoći ne smatra se „izdavanje državne garancije za zajam korisniku, koji u poslednje dvije godine koje prethode davanju garancije, nije u finansijskim izvještajima iskazao rast gubitka, smanjenje prihoda, rast zaliha na skladištu, smanjenje priliva gotovine, rast zaduženosti i smanjenje vrijednosti imovine, pod uslovima da korisnik zajma može na finansijskom tržištu dobiti zajam pod tržišnim uslovima; da se garancija države daje za određeni iznos kredita, na određeno vrijeme; da iznos garancije ne pokriva više od 80 odsto kreditne obaveze; da se za garanciju zaračunava tržišna cijena“.
Komisija za kontrolu državne pomoći u martu 2011. godine je donijela rješenje kojim je ocijenila da izdavanje državne garancije u korist MA za kreditno zaduženje kod poslovnih banaka ne predstavlja državnu pomoć, ali je naglasila da je takvo rješenje donijela na osnovu potvrde Ministarstva saobraćaja da je dug MA prema Agenciji za kontrolu letjenja Srbije i Crne Gore u postupku umanjenja, kao i mišljenja nezavisnog revizora da će umanjenje tog duga korigovati finansijske izvještaje za 2010. godinu.
Agencija za kontrolu letjenja pruža usluge u vazdušnoj plovidbi aviokompanijama za odgovarajuću naknadu. Na kraju 2010. godine, dug MA Agenciji iznosio je šest miliona eura, a procjenjivalo se da će do kraja 2011. godine dostići sumu od sedam miliona. Vlada je planirala da umanji dug MA tako što bi hotel „Park“ u Herceg Novom dala u vlasništvo Agenciji za kontrolu letjenja, za koji je procijenjeno da vrijedi oko sedam miliona eura.
Već u julu 2011. godine Vlada je otpisala dug kompanije od 3,2 miliona eura. Radilo se o dugu koji je usaglašen Protokolom između Vlade i MA, a koji je potpisan u julu 2007. Dug se odnosio na obaveze nastale u periodu od 2002. godine do 31. decembra 2006. godine, a tiče se četiri kredita koje je Vlada odobrila po osnovu namjenskih depozita, kao i duga kompanije prema Fondu penzijsko invalidskog osiguranja. Tako su premostilitaj period, zbog čega se zvanično navodi da od 2002. do 2006. godine MA „nije bio korisnik budžetske pomoći“.
Međutim, nakon što je Komisija za kontrolu državne pomoći saznala za Vladinu odluku, u septembru 2011. godine je uputila dopis Ministarstvu saobraćaja u kojem je naglasila da, ukoliko nije umanjen dug MA prema Agenciji za kontrolu letjenja, onda garancija države predstavlja državnu pomoć, a Vladin otpis duga je u tom slučaju nezakonita operativna pomoć, jer nije prijavljena Komisiji.
Istovremeno je Komisija tražila od Ministarstva saobraćaja da dostavi informaciju da li je umanjen dug MA prema Agenciji za kontrolu letjenja, da li je i u kom iznosu korištena garancija Vlade od 9,6 miliona eura, kao i da li je Vlada već otpisala dug od 3,2 miliona eura, ili je u toku njegov otpis.
Ministarstvo saobraćaja je u septembru dostavilo odgovor Komisiji u kojem je navelo da je „postupak umanjenja duga u toku“, jer iz pravnih i tehničkih razloga proces nije bilo moguće završiti do kraja, te da se intenzivno radi na realizaciji posla i „isti će biti završen u najkraćem mogućem roku.“
Ministarstvo je saopštilo i da je od planiranih 9,6 miliona eura već iskorišten dio garancije od dva miliona eura (po osnovu potpisanog ugovora o komercijalnom kreditu sa Hipotekarnom bankom), i da je Vlada donijela zaključke kojima je „kompaniji otpisan dug u iznosu od 3.233.336,54 eura“.
Vladino vlasništvo u hotelu „Park“ nije kompenzovano kroz prebijanje duga sa Agencijom za kontrolu letjenja, a iako je bilo procijenjeno da vrijedi sedam miliona eura, on je nedavno prodat kompaniji „Carine“ Čedomira Popovića za svega 2,2 miliona eura.
Plan restrukturiranja od 78 miliona, ulog države 35,6 miliona
U junu 2012. godine Komisija za kontrolu državne pomoći je donijela rješenje kojim je odobrila pomoć za aviokompaniju, po osnovu Plana restrukturiranja čiji troškovi iznose čak 78,1 miliona eura. Od toga država učestvuje sa 35,6 miliona, a kompanija sa 42,6 miliona eura.
Pomoć države obuhvata set mjera i to: konverzija duga Agenciji za kontrolu letjenja od 7,2 miliona eura, konverzija duga prema Aerodromima Crne Gore od 5,9 miliona eura, otpis duga Aerodromima u iznosu od tri miliona eura, kao i odloženo plaćanje duga prema toj kompaniji od 700 hiljada eura. Planirano je preuzimanje otplate kredita za jedan Embraer od 13,3 miliona, te odlaganje obaveza po osnovu poreza i doprinosa na period od godinu, a u iznosu 320 hiljada mjesečno.
Pored toga, pomoć države obuhvatila je i otpis duga od 3,2 miliona eura, za koji je u 2011. godini Komisija za kontrolu državne pomoći utvrdila da je predstavljao nezakonitu pomoć, kao i izdatu državnu garanciju za kreditno zaduženje MA kod banaka u iznosu od 9,6 miliona.
Upravu, na čijem čelu je do juna 2013. bio Zoran Đurišić, zamijenilo je rukovodstvo na čelu sa Daliborkom Pejović.
Do sada je poznato da mjere koje se tiču obaveza prema Agenciji za kontrolu letjenja i Aerodromima Crne Gore nijesu sprovedene, a ukoliko budu realizovane „minus“ države samo po tom osnovu će iznositi dodatnih 16 miliona eura. Podaci o tome koliko je Vlada u međuvremenu preuzela kreditnih dugova kompanije, za koje je izdala garanciju, nijesu javno dostupni.
Mjere MA u iznosu od 42,6 miliona eura iz Plana restrukturiranja podrazumijevale su prihod od izdavanja dva aviona tipa Foker u zakup na dvogodišnji period, čime bi bilo obezbijeđeno 12 miliona eura (250 hiljada eura mjesečno), a nakon toga bi avioni bili prodati za ukupnu cijenu od dva miliona. Ostatak sredstava od 28,4 miliona eura bio bi obezbijeđen preko kredita kod komercijalnih banaka. Nije poznato da li je i u kom iznosu MA realizovao ove mjere.
Međutim, poznato je da je kompanija kroz restrukturiranje planirala da smanji plate i broj zaposlenih da bi na kraju 2014. godine imala 362 radnika. Međutim, zvanični podaci pokazuju da je na kraju te godine MA upošljavao čak 62 radnika više, odnosno ukupno 415 radnika, od čega 353 po osnovu ugovora na neodređeno i 62 radnika na određeno vrijeme.
Ovaj tekst je sačinjen uz podršku Evropske unije u sklopu projekta „Nulta tolerancija na korupciju“. Za sadržaj ovog teksta odgovorna je isključivo Mreža za afirmaciju nevladinog sektora – MANS, a stavovi iznijeti u ovom tekstu se ni u kom slučaju ne mogu smatrati stavovima Evropske unije.
Ines Mrdović
Ivana Gudović
