Piše OCCRP
Prva banka je od samog početka bila usko povezana sa vođstvom Crne Gore – do te mjere da je djelovala gotovo kao vladina agencija. Od državnih depozita, preko učešća u vodećim državnim projektima, do kreditne podrške, sudbina Prve banke bila je toliko usko vezana za državu, da je Svjetska banka u jednom trenutku izjavila da bi njeno loše zdravlje moglo državi nanijeti štetu.
Svaki put kad bi Prva banka kihnula, bolest bi se prenijela na Crnu Goru.
Brojne institucije, od Centralne banke do Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda su upozoravale da struktura ove banke, kao i njeno oslanjanje na Vladu, predstavlja problem. Rizik je umnogome imao veze sa državnim depozitima i sukobom interesa između Vlade i vlasnika Banke.
No, nekada ranije, veze nisu bile toliko bliske.
U martu 2006. godine, prije privatizacije, Vlada i njene agencije imale su tek 163.000 eura depozita u Prvoj banci. U to vrijeme, to je bila mala regionalna banka sa sjedištem u Nikšiću. Do kraja februara 2007.godine, četiri mjeseca nakon što je brat bivšeg premijera Mile Đukanovića kupio državni udio u Banci, depoziti Vlade i njenih agencija su se povećali za 7,334 posto (74 puta), na 12,1 milion eura.
Prema podacima iz izvještaja Centralne banke iz maja 2007. godine, povećali su se i depoziti općina, fondova i državnih preduzeća – sa 2,4 na 20,7 miliona eura.
Između februara i oktobra 2007. godine, vladini depoziti su se smanjili za 42 posto, za razliku od depozita općina, koji su uvećani za devet puta, sa 4,8 na 44 miliona eura. Općina Bar je tada bila deponent sa najvećim depozitom u Banci (19,1 milion eura), dok je Grad Podgorica bio na 10. mjestu sa 5,1 milion eura.
Veze koje obvezuju
Banka je istovremeno nastojala da umanji dojam do koje mjere ovisi o javnom novcu.
Prema izvještajima koje je Prva banka dostavljala Centralnoj banci, depoziti države i državnih firmi su se smanjivali pa su u februaru 2010. godine iznosili tek 23,5 posto ukupnih depozita.
Međutim, na osnovu uzorka od 30 najvećih deponenata, Centralna banka je utvrdila da je Prva banka značajan iznos tih depozita prikazala kao depozite privatnih firmi.
Štaviše, čak 87,6 miliona eura depozita u državnom vlasništvu Banka je prikazala kao depozite u privatnom vlasništvu. Kontrolori su utvrdili da državni depoziti čine više od polovine (54 posto) ukupnih depozita. U pitanju je bio novac Vlade, njenih agencija, općina, fondova i javnih preduzeća.
Najznačajniji deponent, kojeg je Banka tretirala kao klijenta u privatnom vlasništvu (mada je država vlasnik 55 posto), bila je Elektroprivreda Crne Gore.
Na dan kontrole, u februaru 2010. godine, manje od 2 posto depozita Elektroprivrede bili su prikazani kao državni, dok su preostalih 98 posto vođeni kao privatni. Među ostalim kompanijama čiji su depoziti prikazivani kao depoziti firmi u privatnom vlasništvu su bili Monte Put, Željeznice i Pošta.
Pomoć Velikog brata
Prva banka je, međutim, i na druge načine živjela od vladine darežljivosti. Kada im je prezentiran Biznis plan Banke za 2009. godinu, kontrolori su utvrdili da se Banka i dalje oslanja na vladinu pomoć.
“Generalni direktor [Prve banke] je informisao kontrolu da Banka kao jedini izvor sredstava vidi Vladu Crne Gore i očekuje njenu pomoć”, navodi se u izvještaji iz juna 2009. godine. “Druge izvore sredstava (postojeće akcionare, strateškog partnera) nijesu uzimali u obzir.”
Kontrolori su kritikovali plan kao nerealan i neodrživ. Štaviše, od kada je Banka usvojila plan, likvidnost Banke se pogoršala.
No pomoć je stigla.
O tome svjedoči revizija koju je 2010. godine provela Revizorska firma Deloitte.
“Banka se u toku 2010. godine izborila za poziciju da u narednom periodu bude platforma za ključne kapitalne projekte u Crnoj Gori, kao što su: Projekt izgradnje regionalnog vodovoda, Projekt obnove željezničke infrastrukture, Projekt izgradnje autoputa kroz Crnu Goru i značajne investicione projekte za izgradnju turističkih objekata koji su već započeli strani investitori sa izuzetnom reputacijom”, navodi se u izvještaju revizije iz maja 2010. godine.
“Pored toga, Banka aktivno podržava i prati značajne investicije u energetskom sistemu Crne Gore. Planirano je da navedeni investicioni projekti dostignu nekoliko milijardi eura u sljedećih par godina, što bi značajno utjecalo na prihode od naknada.”
Koliko je tačno novca Banka dobila od ovih projekata nije poznato. Mada je zakon na to obavezuje, banka nije Komisiji za hartije od vrijednosti dostavila izvještaje nezavisnog revizora za 2010. godinu.
Neobjavljivanje revizorskih izvještaja nije u skladu sa međunarodno prihvaćenim standardima transparentnosti, a moguće da predstavlja kršenje crnogorskih zakona.
