Pojedine partije ne prikazuju tačne podatke o troškovima tokom izborne kampanje, što otvara sumnju da troše mnogo više u odnosu na zakonska ograničenja.
To pokazuje studija Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) na primjeru Demokratske partije socijalista (DPS) tokom posljednjih parlamentarnih izbora.
”U toku izborne kampanje, u avgustu 2020, DPS je imao povećane troškove finansiranja redovnog rada u odnosu na uporedni period prethodne godine. Dva dana prije održavanja izbora, 28. avgusta 2020, ta partija je isplatila oko 94 hiljade eura kroz 205 isplata koje su u prosjeku iznosile po oko 450 eura. Ta sredstva su isplaćena sa računa za finansiranje redovnog rada partije”, navodi se u studiji MANS-a.
Istovremeno, naglašeno je u tom dokumentu, u izvještaju o finansiranju izborne kampanje DPS je prijavio da uopšte nije imao troškove dnevnica svojih aktivista.
”Istog tog dana sa računa za redovno finansiranje bila je i jedna isplata od preko 50 hiljada eura, za koju se može zaključiti da je uplaćena Poreskoj upravi. Pored toga, tog dana su bile još tri isplate prema nepoznatim dobavljačima vrijedne ukupno oko 10 hiljada eura”, stoji u studiji.
Studija sadrži i izvode sa računa za finansiranje redovnog rada DPS-a na dan 28. avgust 2020.
Prema Zakonu o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja, finansiranje kontroliše Agencija za sprečavanje korupcije (ASK), o čemu sačinjava zapisnik koji dostavlja subjektu kontrole i obavezno objavljuje na internet stranici ASK-a.
Zakon predviđa da politički subjekt koji ima sredstava na svom redovnom računu, može donijeti odluku da sredstva prikupljena za redovan rad koristi za izbornu kampanju na osnovu posebne odluke koju dostavlja Agenciji.
Međutim, taj novac mora biti uplaćen na poseban račun za finansiranje izborne kampanje.
Direktor Istraživačkog centra MANS-a Dejan Milovac kaže da podaci iz istraživanja te NVO o finansijama političkih partija pokazuju tendenciju da troškovi redovnog poslovanja partija, kao i promet preko redovnog računa, značajno rastu tokom izborne godine u odnosu na neizborni period.
Dejan Milovac
”Iako Zakon o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja nalaže otvaranje posebnog žiro-računa kako bi se kontrolisali troškovi u predizbornom periodu, praksa pokazuje da pojedine partije značajno povećavaju troškove redovnog poslovanja, upravo u onim kategorijama troškova koji se mogu podvesti pod izborne. Na taj način se prikrivaju stvarni troškovi kampanje, a izborna utakmica se sprovodi na neravnopravnim osnovama”, kaže Milovac za “Vijesti”.
Tako su podaci iz redovnog finansiranja DPS, tvrdi on, pokazali da je ova partija svega nekoliko dana prije održavanja posljednih parlamentarnih izbora, sa žiro-računa za redovno poslovanje isplatila oko 94 hiljade eura.
”…Kroz čak 205 pojedinačnih isplata koje su u prosjeku iznosile po oko 450 eura. Istovremeno, u izvještaju o finansiranju predizborne kampanje za izbore 2020. godine, ova partija uopšte nije prijavila bilo kakve troškove angažovanja svojih aktivista. Ovakvo ponašanje otvara ogroman prostor za sumnju da je ova partija za izbornu kampanju potrošila mnogo više nego što je to zakonom dozvoljeno i nego što je prijavila nadležnim institucijama”, naglašava Milovac.
Prema njegovim riječima, ono što posebno otežava monitoring finansija političkih partija, jeste praksa da se od javnosti kriju podaci, krši Zakon o slobodnom pristupu informacijama.
”…I kao u slučaju DPS-a, ulažu dodatni napori kako bi se informacije koje mogu ukazati na kršenje zakona kojim se reguliše finansiranje izbornih kampanja, sakriju od građana. Nažalost, ovakve i slične prakse još nisu bile predmet dužne pažnje bilo koje nadležne institucije, a kontrole koje su se do sada sprovodile nisu za rezultat imale raskid sa veoma rasprostranjenom praksom kršenja Zakona o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja”, zaključio je Milovac.
Prema Zakonu, uplaćena sredstva na posebnom računu za finansiranje izborne kampanje mogu se koristiti isključivo za tu namjenu.
”Sredstva sa posebnog računa za finansiranje izborne kampanje ne mogu biti predmet izvršenja u skladu sa zakonom kojim se uređuje postupak izvršenja i obezbjeđenja, osim za naplatu troškova izborne kampanje. Ako na posebnom računu za finansiranje izborne kampanje, nakon izmirenja svih obaveza ostanu neutrošena sredstva, politički subjekt je dužan da do zatvaranja posebnog računa sredstva prenese na svoj redovni račun”, stoji u Zakonu i naglašava da sredstva sa posebnog računa, koja su prikupljena za finansiranje izborne kampanje, mogu se koristiti isključivo za podmirenje tih troškova.
”Politički subjekt, čija je izborna lista potvrđena odlukom nadležne izborne komisije, ne može utrošiti sredstva sa posebnog računa u iznosu koji premašuje najviši dozvoljeni iznos koji je utvrđen ovim zakonom. Agencija će u roku od tri dana od dana potvrđivanja izborne liste, donijeti rješenje o visini iznosa sredstava koja politički subjekt može utrošiti za finansiranje izborne kampanje za izbor poslanika i odbornika, kao i za finansiranje izborne kampanje kandidata za izbor predsjednika Crne Gore”, precizira Zakon.
Partije iz budžeta dobile 2,4 miliona eura 2020. godine
Partije novac za redovan rad i izbornu kampanju dobijaju iz budžeta i privatnih izvora (prilozi, pokloni, krediti) u skladu sa Zakonom o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja.
Za parlamentarne izbore 2020. izdvojeno je blizu 2,4 miliona eura iz državnog budžeta, od čega je petinu, odnosno nešto više od 473 hiljade eura, podijelilo 11 partija koje se bore za mjesto u Skupštini.
Nakon izbora, partije i koalicije su podijelile preostali novac, skoro 1,9 miliona eura zavisno od toga koliko su osvojili mandata. To znači da je za jedan mandat namijenjeno nešto više od 23 hiljade eura.
Građani su tada birali između više izbornih lista – “Socijaldemokrate – Ivan Brajović – Mi odlučujemo dosljedno”, “Bošnjačka stranka Ispravno – Rafet Husović”, “HGI – Svim srcem za Crnu Goru”, “SDP – Jaka Crna Gora”, Hrvatska reformska stranka Crne Gore, platforma “Crno na bijelo”, Albanska koalicija “Jednoglasno DP, DUA i DSCG”, te koalicije “Odlučno za Crnu Goru! DPS – Milo Đukanović”, “Za budućnost Crne Gore”, “Albanska lista Genci Nimanbegu i Nik Đeljošaj” i “Mir je naša nacija”.
ASK je tada objavio i da im je bilo dozvoljeno da iz privatnih izvora prikupe skoro 1,3 miliona eura kako bi finansirali aktivnosti u kampanji. Polovinom avgusta, DPS je imao skoro pola miliona priloga fizičkih i pravnih lica.
Iako je pojedinačno osvojio najviše glasova, DPS je izgubio na parlamentranim izborima 2020, jer im to nije bilo dovoljno za formiranje vlasti.
Vlast su formirale koalicije “Za budućnost Crne Gore”, “Mir je naša nacija” i “Crno na bijelo” koje čine partije dotadašnje opozicije. Te koalicije u Skupštini zajedno imaju 41 poslanika, a DPS sa nekadašnjim koalicionim partnerima (Socijaldemokratska partija, Socijaldemokrate i partije manjina) 40 poslanika.
DPS je osvojio 35,06 odsto glasova na izborima, “Za budućnost Crne Gore” 32,55 odsto, “Mir je naša nacija” 12,55 odsto, “Crno na bijelo” 5,53 odsto. Socijaldemokrate su osvojile 4,1 odsto, Bošnjačka stranka 3,98, SDP 3,14, Albanska lista 1,58, a Albanska koalicija 1,14 odsto. Cenzus nisu prešle Hrvatska građanska inicijativa i Hrvatska reformska stranka.
