Biro za društvena istraživanja – BIRODI sproveo je monitoring izvještavanja pružalaca medijskih usluga (PUM) u Srbiji o predsjedničkim izborima u Crnoj Gori koji se održavaju 19. marta 2023. godine.
Pravni osnov za sprovođenje ovog monitoringa su Zakon o elektronskim medijima, član 24 i Zakon o potvrđivanju Evropske konvencije o prekograničnoj televiziji. Monitoringom su obuhvaćeni PUM-ovi sa nacionalnim pokrivanjem: RTS, Pink, Happy, Prva i B9 u periodu od raspisivanje izbora 16.01.2023. godine do početka izborne tišine 17.3.2023. godine. Predmet monitoringa izvještavanja PUM bili su medijski prilozi i emisije u kojima su tema bili izbori za predsjednika Crne Gore i/ili prisutnost kandidata za predsjednika Crne Gore. U kontekstu toga analizirani su:
- Vremenska zastupljenost aktera
- Ton izvještavanja medija o akterima
- Teme analiziranih priloga
- Argumetancija koju su akteri koristili u analiziranim prilozima
- Diskurs postupanja aktera u analiziranim prilozima
Nalazi
Posmatrani PUM-ovi su u prvom krugu predsjedničkih izbora u Crnoj Gori izvještavali u okviru centralnih informativnih emisija (dnevnika), jutarnjeg programa, vijesti i političkih emisija. O predsjedničkim izborima u Crnoj Gori pred prvi krug najviše je izvještavala TV Happy. Ona je imala i najviše aktera iz Crne Gore koji su posmatranim prilozima bili uključivani u program ove televizije.
Javni funkcioneri i partijski akteri iz Srbije nisu bili učesnici u posmatranim emisijama. Dominatni akteri u posmatranim emisijama bili su analitičari. U većini to su bili provladini (gledano prema aktuelnim Vladama Srbije i Crne Gore) i prodesno orijentisani analitičari. Neki direktno su angažovani u kampanji kandidata u Crnoj Gori, a što nije bilo od strane voditelja navedeno, čime je prekšen članovi 4 i 5 Pravilnika o zaštiti ljudskih prava u oblasti pružanja medijskih usluga. Valja naglasiti da izvjestan broj analitičara koji su komentarisali izborni proces u Crnoj Gori nemaju ekspertizu u oblasti izbornih procesa i dio su stalnih postavki analitičara (Pink i Happy). I ovaj monitoring izvještavanja medija je pokazao problem predstavljanja analitičara, odnosno ko se pod analitičarem i stručnjakom predstavlja, jer se vrlo često dešava da osobe koje se predstavljaju kao stručnjaci i analitičari nemaju adekvatan nivo obrazovanja kako je to propisano Nacionalnim standardima klasifikacije zanimanja, odnosno nemaju stručnost/ekspertizu za oblast koju komentarišu što utiče integritet izvještavanja PUM-a.
U velikom broju analiziranih emisija su navođena istraživanja javnog mnjenja kao argumentacija o izbornim šansama predsjedničkih kandidata. Međutim, oni koji su ih navodili, a to su analitičari i istraživači, nisu navodili podatke kao što su: ko je naručilac istraživanja, ko je realizovao istraživanje, kada je i kojom tehnikom su prikupljeni podaci, veličina i tip uzorka, način ponderacije uzorka. Za dio navedenih podataka (ko je organizovao istraživanje, ko je realizovao, na kojem uzorku, u kojem periodu i kojom tehnikom je prikupljen istraživački materijal i sa kojom uzoračkom greškom) postoji obaveza da se iznesu po Pravilniku o zaštiti ljudskih prava u oblasti pružanja medijskih usluga član 16.
Posmatrajući sve posmatrane PUM-ove može se steći utisak da su dva kandidata bila više od ostalih predstavljena.
Prvi je Milo Đukanović i to na negativan način time što je povezivan sa antisrpstvom, negativnim odnosom prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi, kriminalom i korupcijom, dugom i nedemokratskom vlašću koja je podržavana od strane Zapada. Drugi je Andrija Mandić. On je predstavljen na pozitivan način kao “srpski kandidat”. Istovremeno u analiziranim prilozima Andrija Mandić je predstavljan kao kandidat koji insisitra na pomirenju na nivou Crne Gore.
Ostali kandidati su marginalizovani uključujući i Jakova Milatovića za kojeg pojedina istraživanja govore da ima veći potencijal za pobjedu protiv Mila Đukanovića u drugom krugu, koji je prema tim istim istraživanjima njegov siguran učesnik. Milatoviću je pripisivana nesaradljivost oko zajedničkog kandidata i nespremnost da javno kaže da će podržati Mandića u drugom krugu.
Generlano posmatrano izvještavanje posmatranih PUM-ova se može podijeliti na:
- informativno-analitične
- promotivno-etiketirajuće
U prvu grupu PUM-ova se mogu svrstati oni koji su u prvom krugu predsjedničkih izbora u Crnoj Gori sve predstavničke kandidate predstavili na relativno jednak način kada je u pitanju vrijeme, odnosno podjednako pozitivno, neutralno i negativno. U prilozima ovih televizija su predsjednički kandidati predstavljeni kroz njihove političke biografije, ponašanje u procesu kandidovanja u kontekstu spremnosti da se podrede izbornom rezultatu (ovo pre svega važi za kandidate koji su bili na strani protiv Mila Đukanovića), izbornim šansama u prvom i drugom krugu. Novinari ovih televizija u svojim prilozima su ukazali na izborne uslove i tom prilikom su istakli incident na Cetinju kada je napadnut kandidat Jakov Milatović, odnosno stanje sa Ustavnim sudom. U prilozima (RTS i Prva) u ulozi analitičara su bili profesori univerziteta, koji imaju ekspertizu za oblast izbora, odnosno analitičari koji se bave istraživanjem javnog mnjenja.
Valja naglasiti da je televizija B92 preuzela izborni duel izmedju Mila Djukanovića i Andrije Mandića. Ovo naglašavamo jer u prethodnom izbornom ciklusu tokom predsjedničkih izbora u Srbiji nije bilo duela kandidata za predsednika Republike Srbije u kojima je učestvovao Aleksandar Vučić.
Najbliže ovom tipu izvještavanja bili su Radio-televizija Srbije, TV Prva i TV B92.
U drugu grupu PUM-ova su svrstani oni koji su u svom programu sa jedne strane pozitivno predstavljali Andriju Mandića kao srpskog kandidata, a Mila Đukanovića kao antisrbina, protivnika srpske pravoslavne crkve, šefa koruptivnog-kriminalnog režima na čijem su čelu su on i njegova porodica, kao i da je ima podršku Zapada. U emisijama ovih PUM-ova najzastupljenijim akteri su bili provladini i prodesni analitičari koji u velikom broju slučajeva nisu imali ekspertizu u oblasti izbora. Neki od njih su bili aktivno uključeni u kampanje predsedničkih kandidata u Crnoj Gori, a da to Novinari nisu saopštili. Ovi analitičari su ovim izjavama kršili odredbe Pravilnika o zaštiti ljudskih prava u oblasti pružanja mediskih usluga (članovi od 4 do 8 i 27 i 29). Novinari u ovim emisijama su bili u funkciji promocije Andrije Mandića i negativnog prikazivanja Mila Đukanovića. Televizije, prije svega, na Happy i Pinka su imale ovaj vid izvještavanja.
Preporuke
Na osnovu nalaza iz priloženog izvještaja, odnosno Zakona o elektronskim medijima, članovi 22 i 24, potom Zakona o potvrđivanju Evropske konvencije o prekograničnoj televiziji, ali i Pravilnika o zaštiti ljudskih prava u oblasti pružnje medijskih usluga tražimo od REM-a da u periodu drugog izbornog kruga predsjedničkih izbora u Crnoj Gori uspostavi monitoring izvještavanja PUM-ova u svojoj nadležnosti na teritoriji Republike Srbije.
Ista preporuka važi i za Agenciju za medije Crne Gore i iskoristi prava koja joj pripadaju prema Evropskoj konvenciji o prekograničnoj televiziji kako bi doprinijela integritetu izbornog procesa u Crnoj Gori.
Izvještaj možete pogledati OVDJE
