Dosije MONTENEGRO AIRLINES – LET U KRAH donosi serijal priča koje svjedoče na koji način je državna kompanija sistematski uništavana uz istovremenu podršku iz državnog budžeta, da bi vještački zadražala monopol na “crnogorskom nebu”. Dosije otkriva i kako su politizacija uprave, odsustvo individualne odgovornosti i odnos prema resursima kompanije pretvorili Montenegro Airlines u skupu igračku čiji krah više nije moguće kontrolisati.
Članove Odbora direktora gubitaške kompanije Montenegro Airlines (MA), u proteklih 15 godina, mahom su činili funkcioneri vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS) i jedinstvene Socijaldemokratske partije (SDP) bez iskustva u avioindustriji. Da je Vlada, odnosno većinski vlasnik MA, tako htjela pokazuju zvanični podaci o tome da su u bordu bili ljekari, istoričar, politikolog, bivši novinar, sportista…
Prema zvaničnim i javno dostupnim podacima, u periodu od 2002. godine do sada, u Odboru direktora nacionalne aviokompanije bile su 23 osobe. Od toga je sedam pravnika, šestoro sa diplomama tehničkih fakulteta, dva člana su bila ekonomiste, dva ljekari, po jedan politikolog, istoričar sa Filozofskog fakulteta, bivši novinar i jedan pilot. Za dva člana podaci o njihovim profesijama nijesu javno poznati, ali se jedan vezuje za turizam a drugi za sport.
To pokazuje analiza Istraživačkog centra MANS i “Vijesti”, zasnovana na zvaničnoj dokumentaciji o osnivačkim aktima i promjenama u registru Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS), kao i javno dostupnim podacima. Podaci o godinama boravka u Odboru su od dolaska do odlaska sa funkcije koji je registrovan u CRPS-u, što je zakonska obaveza.
Funkciju izvršnog direktora MA godinama je obavljao mašinski inžinjer Zoran Đurišić (doktorirao na Mašinskom fakultetu), koji je bio u kompaniji od njenog osnivanja do juna 2013. Tokom tog perioda suprug funkcionerke DPS-a i aktuelne ministarke odbrane Milice Pejanović, bio je i predsjednik Odbora direktora, kada ga je na toj poziciji zamijenila Daliborka Pejović, funkcionerka vladajućeg DPS-a i pravnica po struci, državna sekretarka u Ministarstvu održivog razvoja i turizma i jedna od akterki izborne afere “Snimak”.
U Odboru direktora se duže zadržao Miodrag Ivanović (DPS), koji ima diplomu Prirodno matematičkog fakulteta, a saslušavan je u okviru afere o privatizaciji Telekoma.Sedmogodišnji „staž“ u rukovodnom organu avio prevoznika ostvario je pravnik Šaleta Đurović, suprug bivše potpredsjednice Vlade Gordane Đurović, koji je u MA bio u periodu od 2002. do 2009. godine. On je sada na čelu Savjeta Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost.
Višegodišnji članovi su bili i dva poslanika SDP-a Rifat Rastoder i Džavid Šabović. Rastoder je inženjer elektrotehnike, a Šabović pravnik. Bivši funkcioner SDP-a, sada lider Socijaldemokrata (SD) i ministar saobraćaja i pomorstva Ivan Brajović pokrivao je poziciju člana Odbora direktora u periodu od 2005. do 2006. godine. On je završio Građevinski fakultet, saobraćajni smjer.
Zvanični podaci pokazuju da je od 2002. do 2005. godine u MA bio bivši ministar iz DPS-a, ekonomista Predrag Nenezić, kojem je to mjesto po resornoj funkciji za turizam pripadalo, a iz SDP-a bivši potpredsjednik Vlade i ministar unutrašnjih poslova Jusuf Kalamperović, koji je pravnik i sada u SD-u, kao i bivši predsjednik Skupštine Crne Gore i lider SDP-a Ranko Krivokapić, koji je takođe pravnik.
Kroz Odbor direktora „prošla“ su i dva ljekara i to poslanik SDP-a Izet Bralić ( od 2012. do 2013. godine) i njegov partijski kolega Almir Rebronja (period od 2014. do januara 2016. godine). Naknade po osnovu članstva u Odboru primao je jedan bivši savjetnik premijera, istoričar Živko Andrijašević (Filozofski fakultet), te jedna aktuelna savjetnica, bivša novinarka Andrijana Vukotić.
Na listi članova Borda našao se i jedan politikolog – Tufik Bojadžić, koji je kao kadar SDP-a u nacionalnoj aviokompaniji bio od 2013. godine do januara 2016. godine. Njegov partijski kolega i ekonomista Branislav Golubović obavljao je funkciju člana od 2012. do 2014. godine, dok je u istom periodu na toj funkciji bio i Duško Lalićević, pravnik po struci, a kadar DPS-a.
U periodu od 2014. do januara 2016. godine član Odbora direktora i komercijalni direktor MA bio je Predrag Marković, koji je sin zamjenika predsjednika DPS-a Duška Markovića. Nisu dostupni javno podaci o njegovoj struci, ali se povezuje sa turizmom.
Sada su u Odboru direktora dva člana DPS-a, pravnik Ivo Đoković, koji je bio član Komisije za sprečavanje konflikta interesa i sekretar Ekonomskog fakulteta, i Miodrag Koljević koji je u sportu – predsjednik RK “Lovćen” i u cetinjskoj Turističkoj organizaciji , a za koga podaci o profesiji nijesu javno dostupni . Članovi su i dva funkcionera SD-a Nusret Ećo, sa diplomom inženjera elektrotehnike i Milan Avramović sa Građevinskim fakultetom.
Prema raspoloživim podacima, u periodu od 2009. do 2012. godine u Odboru direktora bio je pilot Milovan Milić, rijetki koji je sa prethodnim znanjem i iskustvom u avioindustriji. Osim Đurišića, koji je bio i izvršni direktor, kroz MA je od sredine 2012. do maja ove godine prošlo šest izvršnih direktora, a od tada je na toj funkciji Zoran Kostić, koji je u MA došao sa mjesta sekretara u Ministarstvu zdravlja.
Prema Statutu MA, Odbor direktora donosi važne odluke na nivou preduzeća – upravlja i daje smjernice za vođenje poslova kompanije, predlaže odluke za Skupštinu kcionara i izvršava njene odluke, usvaja godišnje finansijske izvještaje, biznis plan. Donosi investicione odluke, predlaže raspodjelu profita i pokriće gubitaka, donosi konačnu odluku o postupku nabavke, odlučuje o poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim društvima, imenuje i razrješava čanove menadžmenta i vrši superviziju nad njihovim radom… Vlada, koja je vlasnik MA, nikad nije dovodila u pitanje rad odbora direktora u analiziranom periodu – od 2002. do 2016. godine, niti se Skupština iz svojih nadležnosti kroz odbore bavila lošim finansijskim stanjem značajane nacionalne kompanije.
Gubici rasli, članovima Borda najmanje pola miliona
Članovima Odbora direktora MA isplaćeno je ukupno 508 hiljada eura, u periodu od deset godina, odnosno od 2005. godine do kraja 2014. godine, pokazuju zvanični podaci iz poslovnih izvještaja MA.
U 2005. godini oni su dobili 34,3 hiljade eura, u 2006. 43,6 hiljada, u 2007. 62,9 hiljada, dok im je u 2008. godini isplaćeno čak 103 hiljada. U 2009. godini ukupne naknade za članove Odbora direktora prikazane su u iznosu od 68,8 hiljada, u 2010. su 53,9 hiljada, a u 2011. godini iznosile su 36,9 hiljada eura. U 2012. isplaćeno je 34,2 hiljade, u 2013. 29,1 hiljada, a u 2014. godini 41,1 hiljada.
Nacionalna aviokompanija je na kraju 2014. godine prikazala nepokriveni gubitak od 40,5 miliona eura, dok je gubitak tekuće godine iznosio 9,5 miliona, pa je ukupni gubitak 50 miliona. Za 2015. nije objavljen izvještaj, ali je nezvanična procjena iz kompanije da je gubitak za tu godinu oko 10,2 miliona.
Od 2009. godine, kada je nepokriveni gubitak iznosio 700 hiljada eura, u 2010. je uvećan na 4,6 miliona, godinu kasnije na 8,3 miliona, u 2012. je dostigao 14,8 miliona (ta godina završena sa minusom od 4,2 miliona), u 2013. je iznosio 35,3 miliona (godišnji gubitak 5,2 miliona), a u 2014. je 40,5 miliona (gubitak za tu godinu 9,5 miliona).
Može li MA izbjeći stečaj
Montenegro Airlines ima za Crnu Goru poseban značaj, pa će se pažljivo tražiti rješenje, ne kroz stečaj, nego izborom strateškog investitora (partnera), sa kojim će se obezbijediti uspješno poslovanje kompanije, zvaničan je odgovor iz vladine Tenderske komisije za privatizaciju na pitanja o privatizaciji i da li razmišljaju o stečaju MA s obzirom da odavno za to ima uslova, a koji dostavlja Biro za odnose sa javnošću.
Saopšteno je da su do sada imali interesovanje nekoliko kompanija za kupovinu MA, ali “ne takvo da se odlučimo za raspisivanje tendera”, navodeći da je u planu za 2016. ako se stvore uslovi za uspješnu privatizaciju.
“Zavisno od interesovanja investitora treba će prilagoditi Strategiju privatizacije, ukoliko želimo da ona bude uspješna. Svakako će se koristiti neki od modela predviđenih Zakonom o privatizaciji privrede”, saopšteno je iz Komisije. Upitani su I hoće li postupak i dalje biti tajna, a odgovoreno je da će “biti javan I transparentan kao i do sada”. Početkom 2015. godine privatizacija MA je jedna od 13 koje je Savjet za privatizaciju i kapitalne projekte proglasio tajnom.
Predstavnici MA i Ministarstva saobraćaja u februaru ove godine su bili u Abu Dabiju gdje su razgovarali sa čelnicima Etihada, nacionalne aviokompanije Ujedinjenih Arapskih Emirata, o “planu promjena u poslovanju koje bi trebalo da poboljšaju profitabilnost MA”. Navedeno je da saradnja “za sada ne podrazumijeva ulazak Etihada u vlasničku strukturu”, već kompanije ostaje državna.
Iz urave MA nisu odgovorili šta su preduzeli da izbjegnu eventualni stečaj, za čije otvaranje ima uslova, pošto kompanija duguje preko 70 miliona eura, prema onome što piše je u Informaciji za Vladu. U bivšoj upravi tvrde da dug nije toliki i da nije realno prikazan te da do juna 2013, do kada su bili u MA, “nije bilo govora o stečaju”.
Stranci odustajali od kupovine, bivša uprava protiv privatizacije
Na pitanje o odustajanju stranih kompanija od kupovine MA odustajale zbog stanja u kojem je crnogorski avioprevoznik, odgovaraju da finansijska situacija nije presudna u tome, kao da “ni prije tri godine ni sada nisu pristalice privatizacije kompanije”.
“Privatizacija nije bila stvar uprave preduzeća, mi nijesmo definisali uslove pod kojima kompanije može biti prodata, to je određivao vlasnik. Tačno je da su se za MA interesovali Izraelci, Rusi, Turci. Razlog njihovog odustajanja nam nije poznat. Da finansijsko stanje nije presudno u procesu privatizacije govori nam skorašnja privatizacija JAT-a koji je u trenutku prodaje imao akumulirani gubitak oko 10 puta veći nego li je u istom momentu bio kod MA. Croatia Airlines i pored sprovedenog restrukturiranja nije atrakativna za prodaju. Uzimajući u obzir činjencu da jedan airline treba biti većinskim dijelom vlasništvo države da bi se zvao nacionalnim, i nije teško zaključiti da privatizacija ovakvih preduzeće i nije lako sprovodljiva”,odgovorili su iz starog rukovodstva.
Iz aktuelne uprave nije odgovoreno na to da li je u MA produbljena kriza od njihovog dolaska, na šta ukazuje i kašnjenje zarada. Razgovora o interesovanju za MA bilo je 2007. sa EBRD-om, predstavnicima kompanijama Air France, Lufthansa, British Airways i Virgin Airways. Na tenderu iz 2010. za prodaju 30 odsto MA uz menadžment ugovor nije dostavljena ponuda, a tendersku dokumentaciju su otkupile dvije izraelske kompanije El-Al i Arkia Israeli Airlines, Etihad Airways iz Ujedinjenih Arapskih Emirata i Innuendo Limited sa Kipra.
Ines Mrdović
Ivana Gudović
Ovaj tekst je sačinjen uz podršku Evropske unije i Ambasade SAD u Podgorici. Za sadržaj ovog teksta odgovorna je isključivo Mreža za Afirmaciju Nevladinog Sektora – MANS, a stavovi iznijeti u ovom tekstu se ni u kom slučaju ne mogu smatrati stavovima donatora.
