Fond penzijsko invalidskog osiguranja (PIO) 2008. godine, kada je na čelu te ustanove bio novoizabrani guverner Centralne banke Radoje Žugić, u Prvoj banci imao 16,5 miliona eura depozita. Na čelu ovog državnog fonda u vrijeme kada je došlo do značajnog uvećanja njegovih depozita kod Prve banke bio je upravo Radoje Žugić.
Fond PIO, Investiciono razvojni fond (IRF) i Fond za zdravstveno osiguranje, tri glavna državna fonda, odigrali su jednu od ključnih uloga u spašavanju Prve banke u 2007, 2008. i 2009. godini, koje su bile najkritičnije za njen opstanak, tako što su za gotovo 30 puta uvećali svoje depozite u toj banci u odnosu na vrijeme kada je ona bila u državnom vlasništvu.
Zvanična dokumentacija koja je u posjedu Istraživačkog centra MANS-a i lista Dan pokazuje da su 2005. godine državni fondovi u banci, koja je tada nosila naziv Nikšićka banka i bila u državnom vlasništvu, imali oko 900 hiljada eura depozita.
Značajnije deponovanje novca od strane fondova bilježi se počev od naredne 2006. godine, kada je Aco Đukanović postao pojedinačno najveći akcionar banke. Te godine je Fond PIO u Prvu banku deponovao 6,1 miliona eura, a tadašnji Fond za razvoj 7,8 miliona, što je ukupno nepunih 14 miliona eura.
Finansijsko posrtanje Prve banke počelo je od 2007. godine, a u istoj godini Fond PIO duplo je povećao depozite u Prvoj banci na 11,6 miliona, Fond za razvoj je smanjio svoje depozite na 6,6 miliona, dok je Fond za zdravstveno osiguranje prvi put položio novac u Prvu banku u iznosu od 1,3 miliona eura. To znači da su tri državna fonda imala gotovo 20 miliona eura kod banke premijerovog brata u 2007. godini.
Iznos depozita tri državna fonda u Prvoj banci je u 2008. godini dodatno uvećan na oko 26 miliona, pri čemu je Fond PIO povećao svoju raniju sumu na 16,5 miliona, Fond za zdravstveno osiguranje je utrostručio svoj iznos na 4,6 miliona, dok je jedino Fond za razvoj smanjio depozite na 4,8 miliona. Krajem iste godine Prva banka je od države dobila pomoć iz budžeta radi održavanja likvidnosti u iznosu od 44 miliona eura.
Do kraja 2009. godine novac od dokapitalizacije Elektroprivrede Crne Gore je deponovan u Prvu banku, zahvaljujući čemu je izbjegla finansijski krah, a državni fondovi su istovremeno smanjili svoje depozite kod banke premijerovog brata na ukupno 13,5 miliona – Fond PIO je imao 8,8 miliona, Fond za razvoj 4,7 miliona, a Fond za zdravstveno osiguranje je gotovo u potpunosti povukao depozite iz Prve banke.
Smanjenje ukupnih Vladinih depozita, a ne samo državnih fondova, bio je jedan od zahtjeva međunarodnih kreditnih institucija, sa kojima je Crna Gora u tim godinama pregovarala o dobijanju kredita radi poboljšanja likvidnosti budžeta. Mreža istraživačkih novinara Organize Crimed and Corruption Reporting Project (OCCRP) otkrila je ranije da povoljnom kreditu Svjetske banke od 60 miliona eura Crna Gora nije imala pristup dvije godine, jer državni zvaničnici nijesu sredili stanje u Prvoj banci i povukli depozite iz nje.
Nakon što je Vlada obećala povlačenje depozita iz Prve banke, ugovor o kreditu sa Svjetskom bankom potpisan je u septembru 2011. godine, nešto više od dvije godine od početka pregovora. U periodu pregovaranja, Vlada se zaduživala kod komercijalnih banaka po veoma skupim uslovima, a njen spoljni dug je samo u tom periodu utrostručen sa 59 na 553 miliona eura.
Istraživački centar MANS-a nije u posjedu ugovora o oročavanju sredstava državnih fondova kod Prve banke. Fond PIO je odbio da dostavi te ugovore uz obrazloženje da predstavljaju poslovnu tajnu, čije bi otkrivanje ili korišćenje bez izričite saglasnosti vlasnika predstavljalo neovlašćeno korišćenje dostavljenih podataka, zbog čega će MANS pokrenuti odgovarajući pravni postupak.
Istovremeno, odvojeni podaci MANS-a pokazuju da su na kraju 2009. Godine, u kojoj je Fond PIO imao 8,8 miliona eura depozita u Prvoj banci, neizmirene obaveze Fonda za neto penzije i obustave, prema bankama i ostalim pravnim licima iznosile 29 miliona eura.
Osim tri državna fonda, u kriznim godinama Prve banke su i sama Vlada, njene agencije, opštine sa javnim organizacijama, te privredna društva sa većinskim državnim vlasništvom držale su u njoj na desetine miliona eura održavajući joj tako likvidnost i spašavajući je od finansijske propasti.
Tabela: Depoziti tri državna fonda od 2005 do kraja 2009 godine
Bio predsjednik Odbora direktora
Radoje Žugić je v.d. direktora Fonda PIO bio od februara 2004. godine do januara 2005. godine., kada je odlukom Upravnog odbora izabrana za direktora tog državnog fonda. Ponovo je izabran za direktora Fonda PIO januara 2009.
On je tokom 2008. godine bio i predsjednik Odbora direktora Prve banke i upravo je Žugić u ime banke premijerovog brata potpisao Ugovor o kreditnoj podršci sa Vladom Crne Gore u iznosu od 44 miliona eura.
Žugić je pokrivao više funkcija, pored ostalog i guvernera Centralne banke, što znači da je trebalo da kontroliše Prvu banku u kojoj je jedno vrijeme bio predsjednik Odbora direktora.
Žugić je u međuvremenu bio i poslanik Demokratske partije socijalista u državnom parlamentu, a kasnije je imenovan za ministra finansija u Vladi Mila Đukanovića.
IRF još drži depozite kod Aca
Fond za razvoj je 2010. godine transformisan u akcionarsko društvo Investiciono razvojni fond, a njegovi depoziti su izdvojeni iz državnih depozita. Od te godine Vlada u završnim računima godišnjih budžeta ne prikazuje odvojeno depozite Fonda za zdravstveno osiguranje i Fonda PIO, već ih prikazuje zajedno sa ostalim svojim depozitima kao jedinstvene depozite državnog budžeta.
Prema tim podacima, Vlada je u 2010. godini u Prvoj banci imala ukupno 27,9 miliona svih državnih depozita, u 2011. godini 10,4 miliona, u 2012. oni su smanjeni na 3,5 miliona, u 2013. iznosili su nepunih 600 hiljada eura, godinu kasnije 35 hiljada, a na kraju prošle godine 69 hiljada eura.
Sa druge strane, od 2010. godine, kada je organizovan kao akcionarsko društvo, pa do kraja prošle godine, IRF je po osnovu kratkoročnih finansijskih plasmana, odnosno depozita oročenih na period od tri mjeseca do godinu dana, prosječno godišnje trećinu tog novca držao u banci premijerovog brata.
Tako je u 2010. godini od 19,5 miliona depozita u Prvoj banci imao 7 miliona, u 2011. godini je depozite smanjio na 11,3 miliona, od čega je u Prvoj banci imao 4,2 miliona, dok je godinu kasnije od 8,3 miliona depozita u banci premijerovog brata držao 2,3 miliona.
Na kraju 2013. godine IRF je od 9,2 miliona depozita u Prvoj banci imao 2,3 miliona, naredne godine je od 8 miliona imao 1,5 miliona, koliko je zadržao i na kraju prošle godine, iako je ukupan broj depozita na kraju 2015. godine prikazao u iznosu od 4,1 miliona.
IRF nije u finansijskim izvještajima prikazao posebne kamatne stope po kojima je ugovorio depozite sa pojedinim bankama, uključujući i Prvu banku, već je široko naveo da je kratkoročne finansijske plasmane do 2013. godine ugovarao po stopi od 5,5 do 65, odsto, dok su u kasnijim godinama one smanjene, pa su na kraju prošle godine ugovarane od 3,3 odsto do 4,1 odsto.
Ines Mrdović
Milica Krgović
Ovaj tekst je sačinjen uz podršku Evropske unije u sklopu projekta „Nulta tolerancija na korupciju“. Za sadržaj ovog teksta odgovorna je isključivo Mreža za afirmaciju nevladinog sektora – MANS, a stavovi iznijeti u ovom tekstu se ni u kom slučaju ne mogu smatrati stavovima Evropske unije.
